Na początek – historia

W dzisiejszych czasach relacja pomiędzy dłużnikiem, a wierzycielem wydaje się bardzo prosta, szczególnie jeśli przedmiotem świadczenia, do którego zobowiązany jest ten drugi jest określona kwota pieniężna.

Powiedzmy zatem, że Pani Kowalska pożyczyła Panu Nowakowi 10.000,00 zł i umówili się, że Pan Nowak odda pieniądze do dnia 31 grudnia 2023 roku – w gotówce, w miejscu jej zamieszkania.

Czas mija, Pan Nowak skrupulatnie gromadzi pieniądze, żeby oddać je Pani Kowalskiej, aż w końcu przychodzi data zwrotu należności. Pan Nowak stawia się pod drzwiami wejściowymi mieszkania Pani Kowalskiej, w jednej ręce trzymając 10.000,00 zł (w drugiej butelkę szampana, bo wiadomo – sylwester), dzwoni dzwonkiem, ale ku jego zdziwieniu drzwi otwiera zupełnie inna osoba, która oświadcza, że pod tym adresem nie mieszka żadna Pani Kowalska, co więcej – nigdy tu taka nie mieszkała.

I co teraz?

Termin spełnienia świadczenia mija, Pan Nowak nie ma jak go spełnić, a przecież ze swojej strony zrobił wszystko jak trzeba. Czy powinien wrócić do domu i czekać, aż Pani Kowalska złoży pozew o zapłatę, a potem zapłacić nie tylko te pożyczone dziesięć tysięcy, ale jeszcze koszty sądowe i odsetki?

Na szczęście nie wszystko stracone – na takie właśnie (i jeszcze wiele innych, o czym poniżej) sytuacje, ustawodawca przewidział instytucję depozytu sądowego, a mówiąc ściślej –złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Najprościej mówiąc, złożenie świadczenia do depozytu sądowego ma spełniać funkcję ochronną wobec dłużnika, który chce zgodnie z treścią zobowiązania spełnić swoje świadczenie, ale z jakichś powodów (leżących po stronie wierzyciela) nie może tego zrobić lub napotyka to znaczne trudności.

Opisana powyżej sytuacja jest oczywiście „książkowa” w tym sensie, że takich zdarzeń najlepiej szukać w zbiorach bajek, ale życiowych sytuacji, w których skorzystanie z depozytu jest nie tylko uzasadnione, ale wręcz konieczne, jest zaskakująco sporo.

Podstawowy katalog takich uzasadnionych przyczyn ustawodawca wymienia w art. 467 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym – poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach – dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:

• jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;
• jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia;
• jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;
• jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Wśród „wypadków przewidzianych w innych przepisach” warto wymienić instytucję, o której mowa w art. 463 k. c., tj. o uprawnieniu dłużnika do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w razie odmowy pokwitowania ze strony wierzyciela.

Jeśli więc jako dłużnik chcesz spełnić świadczenie, a wierzyciel odmawia Ci wydania pokwitowania, co w warunkach biznesowych często oznacza odmowę wystawienia faktury, istnieje szansa, że będziemy uprawnieni do złożenia przedmiotu świadczenia (np. pieniędzy) do depozytu sądowego.

Jak wynika z przepisów, skutkiem prawidłowego (czyli uzasadnionego i potwierdzonego przez sąd) złożenia świadczenia do depozytu sądowego jest uznanie, że dłużnik spełnił swoje świadczenie – tak jakby świadczył na rzecz wierzyciela – z chwilą złożenia do depozytu sądowego.

W opisanym powyżej przykładzie z pokwitowaniem (lub fakturą) funkcją depozytu może być także pośrednio „wymuszenie” na wierzycielu prawidłowego wystawienia dokumentu, którego wydania nam odmówił.

Dzieje się tak dlatego, że w celu odbioru świadczenia z depozytu, wierzyciel musi spełnić warunki wynikające z postanowienia o przyjęciu pieniędzy lub rzeczy przez sąd. Jeśli więc we wniosku wskażemy, że wierzyciel ma prawo odebrać pieniądze z depozytu po tym jak doręczy dłużnikowi prawidłowo wystawioną fakturę, to jeśli wierzyciel będzie chciał uzyskać swoje świadczenie, nie będzie miał innej możliwości, niż tylko zachować się zgodnie z przepisami.

Jak widać, depozyt sądowy może nie tylko spełniać funkcję zabezpieczającą wobec interesów dłużnika, kiedy ten nie wie jak lub komu spełnić świadczenie, ale może także stanowić istotny element nacisku na wierzyciela, zmuszając go do przestrzegania prawa i zawartej umowy.

Żeby jednak osiągnąć taki efekt, należy przede wszystkim prawidłowo sformułować wniosek, uargumentować go i spełnić wszelkie wymogi formalne.

Postępowanie depozytowe jest o tyle uproszczone, że badając czy złożenie pieniędzy (lub innego świadczenia) do depozytu sądowego jest uzasadnione, sąd nie bada czy twierdzenia dłużnika przytoczone we wniosku są prawdziwe. Sąd sprawdzi jedynie, czy jeśli założymy, że dłużnik we wniosku opisał stan faktyczny zgodnie z prawdą, to czy w takim stanie faktycznym złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu jest uzasadnione.

Jak wspomniano powyżej, ważne i skuteczne złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego jest równoznaczne z jego spełnieniem na rzecz wierzyciela. Nie można jednak zapominać, że decyzję o skorzystaniu z tej instytucji i treść samego wniosku należy dobrze przemyśleć. Jeśli się bowiem okaże, że w danej sprawie złożenie do depozytu nie byłoby zasadne, wierzyciel będzie uprawniony do naliczania odsetek (lub np. kar umownych) za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia, a dodatkowo nie zwróci dłużnikowi kosztów postępowania sądowego.

Wniosek z powyższego jest taki, że depozyt sądowy może być potężną bronią w starciu z nielojalnym wierzycielem, ale tylko pod warunkiem, że korzystamy z niego w sposób umiejętny i zgodny z prawem.